Alle partijen die meedongen naar de klus moesten aantonen dat de Nederlandse economie er een graantje van zal meepikken. Maar nu de keuze op het Franse bedrijf Naval is gevallen, wordt er getwijfeld of dat in de praktijk ook zo zal uitpakken.

“De vraag is hoeveel werk bij Nederlandse bedrijven zal belanden”, zegt Wouter Kruijt, marine-expert en oud-directeur van scheepsbouwer IHC. “Daar heb ik mijn twijfels over.”

Een van de andere kanshebbers was het Zweedse Saab, dat samen met de Nederlandse scheepsbouwer Damen een offerte indiende. Dat verbond hoopte de order binnen te slepen door in te zetten op de meerwaarde voor de Nederlandse economie. De onderzeeërs zouden namelijk in Nederland worden gebouwd.

Het Franse staatsbedrijf Naval voert de opdracht ook uit in samenwerking met een Nederlandse scheepsbouwer: IHC in Kinderdijk. Volgens ingewijden staat in het Naval/IHC-voorstel dat 40 procent van de omzet naar het Nederlandse IHC zal gaan. Maar de directeur van IHC zei onlangs zelf in tijdschrift Schuttevaer te verwachten dat de toegevoegde waarde van de deal met de Fransen beperkt zal zijn.

Geheim

Wat er precies in het eisenpakket van Nederland stond bij de aanvraag van de offertes, is geheim. Dus ook hoe groot het aandeel van Nederlandse bedrijven moet zijn bij de bouw. Kruijt zegt van bronnen “dicht bij het vuur” te hebben gehoord dat Nederland een bijdrage van minimaal 5 procent vraagt. Kruijt verwacht daarom niet dat Naval zich in de praktijk zal houden aan het genoemde percentage van 40 procent. “Het zou me verbazen als dat is vastgelegd in harde contracten. Ik denk dat het meer richting de 10 of 15 procent zit.”

Kruijt vindt bovendien dat de Fransen niet de beste voorgeschiedenis hebben als het aankomt op samenwerkingen met andere landen. Hij wijst op een eerdere moeizame deal tussen Naval en Australië. “Mijn vertrouwen in de Fransen is niet groot.”

‘Bouw kan in Nederland’

Waar het kabinet vooral de fout in is gegaan volgens Kruijt, is om het ontwerp en de bouw van de onderzeeërs op één hoop te gooien. “Dat een buitenlandse partij betrokken is bij het ontwerp, vind ik een goede actie. Want wij hebben inderdaad sinds de Walrus in de jaren negentig geen nieuwe onderzeeboten meer ontworpen en gebouwd. Maar het bouwen zou vandaag de dag voor ongeveer 80 procent in Nederland kunnen. Die technologie, kennis en kunde zijn nog steeds aanwezig.”

Door de opdracht aan Naval te geven, gaat volgens Kruijt dus niet alleen veel geld naar het buitenland, maar ook kennis. “Je zit nu voor de komende dertig jaar aan de Fransen vast. Want als je hem wil kunnen onderhouden, moet je hem ook voor een belangrijk deel gebouwd hebben.”

Waarom de keuze dan toch op Naval is gevallen, is gissen, zegt Kruijt. “Er is enorm gelobbyd in ieder geval. Vorig jaar april bracht Macron een staatsbezoek aan Nederland waarbij deze order hoog op de agenda stond. Kennelijk is die lobby succesvol geweest.”

Overheid als marktpartij

Overheden concurreren regelmatig met bedrijven. Denk aan stadswachten die bedrijventerreinen beveiligen. Om concurrentievervalsing te voorkomen, moeten overheden zich aan gedragsregels houden.

Gedragsregels voor de overheid

De Wet Markt en Overheid (waarmee de mededingingswet is gewijzigd) bevat 4 gedragsregels. Deze regels gelden voor de hele overheid.

Doorberekening kosten

Overheden moeten alle kosten die zij maken voor een dienst doorberekenen in de prijs. Onderhoudt een gemeentelijke plantsoenendienst ook particuliere tuinen? Dan moeten de overheden de kosten van dat particuliere onderhoud volledig in rekening brengen bij de eigenaren van de particuliere tuinen.

Bevoordelingsverbod

Overheden mogen hun eigen overheidsbedrijven niet bevoordelen boven concurrerende bedrijven. Bijvoorbeeld door goedkope tarieven aan te bieden.

Gegevensgebruik

Overheden mogen de gegevens waarover ze beschikken niet opnieuw gebruiken voor andere activiteiten. Dat mag alleen als andere organisaties of bedrijven ook (onder dezelfde voorwaarden) over de gegevens kunnen beschikken. Gebruikt een gemeente bijvoorbeeld de gemeentelijke basisregistratie om een commerciële mailing te versturen? Dan mag dat alleen als zij die gegevens onder dezelfde voorwaarden aan anderen beschikbaar stelt. Ondernemingen kunnen zo op gelijke voet met de overheid concurreren.

Functiescheiding

Heeft een overheid bij bepaalde diensten een bestuurlijke rol, en voert zij die diensten ook zelf uit? Dan mogen niet dezelfde personen betrokken zijn bij zowel het bestuur als de uitvoering. De gemeenteambtenaar die de aanvraag voor een kapvergunning behandelt, kan niet tegelijkertijd kapwerkzaamheden aanbieden aan particulieren. Als een overheid goederen of diensten op de markt aanbiedt, dan moet zij zich aan deze gedragsregels houden. Dit is bijvoorbeeld het geval als de gemeente haar sportzaal verhuurt.

Als een overheid goederen of diensten op de markt aanbiedt, dan moet zij zich aan deze gedragsregels houden. Dit is bijvoorbeeld het geval als de gemeente haar sportzaal verhuurt. Of als ze de groenvoorziening bij particulieren onderhoudt.

Uitzonderingen op de gedragsregels mededinging

De gedragsregels gelden voor overheden die economische activiteiten verrichten. Zelf, of via hun overheidsbedrijven. Hierop zijn wel een aantal uitzonderingen. In de Handreiking Wet Markt en Overheid staan deze uitzonderingen beschreven.

Aan de hand van een ‘beslisboom’ en door 9 vragen te beantwoorden kunnen overheden nagaan of de Wet Markt en Overheid op hen van toepassing is. Deze handreiking is een praktische gids voor overheden die met deze wet te maken krijgen.

Toezicht naleven gedragsregels mededinging

De gedragsregels uit de Wet Markt en Overheid staan in de Mededingingswet. De Autoriteit Consument en Markt (ACM) houdt toezicht op de naleving van deze gedragsregels.

Klachten over oneerlijke concurrentie overheid

Vinden ondernemers dat de overheid oneerlijk concurreert en zich niet aan de gedragsregels houdt? Dan kunnen zij een klacht indienen bij de organisatie waar zij problemen mee hebben. Ook kunnen zij met hun klacht over oneerlijke concurrentie terecht bij de ACM. De ACM kan dan een onderzoek instellen naar concurrentievervalsing. Stelt de ACM vast dat de wet wordt overtreden? Dan kan zij een boete opleggen voor elke dag dat de wet wordt overtreden.

Rutte III: voorkomen ongewenste concurrentie tussen overheden en private partijen

Het kabinet wil oneigenlijke en ongewenste concurrentie tussen overheden en private partijen voorkomen. De algemeen belang bepaling de Wet Markt en Overheid wordt daarom aangescherpt. Dit staat in het regeerakkoord ‘Vertrouwen inde toekomst’.

Het Franse Naval is een staatsbedrijf dus is er aantoonbaar geen sprake van een gelijk speelveld. Dat belangrijke aspect is tot op heden onbesproken gebleven.

De politieke verantwoordelijkheid voor het ministerie ligt bij de minister van Defensie. De huidige minister van Defensie is Ruben Brekelmans (VVD). Er is ook een staatssecretaris, Gijs Tuinman (BBB).Gijs Tuinman is sinds 2 juli 2024 de staatssecretaris van Defensie. Informatie over de staatssecretaris van Defensie is te vinden op rijksoverheid.nl.